![]()
Voir RDA-FR : Transposition française de RDA ‒ Section 2 - Enregistrement des attributs des œuvres et des expressions. |
1. Introduction
L’Imitation de Jésus-Christ (De imitatione Christi) est un ouvrage de piété catholique de la première moitié du XVe siècle, en latin, attribué à divers auteurs, généralement à Thomas a Kempis (1380?-1471). Il s’agit d’un recueil de 4 traités indépendants, qui tire son titre de l’incipit du premier traité.
On en connaît plus de 800 manuscrits, des XVe et XVIe siècles. La première édition imprimée connue a paru à Augsburg vers 1470. L’ouvrage a été traduit en plus de 90 langues. Sa diffusion resta importante jusqu’au XIXe siècle.
2. Tableau des versions
![]() |
Formes (en gras) à utiliser dans l’autorité Titre uniforme d’une monographie | Éléments d’identification |
Albin de Cigala |
Célestin Albin de Cigala (1865-1929) Latin - 1903 Français – 1906 Adaptation en vers |
Andry |
A. Andry (16..-17.. ; prêtre) Français –1690 Traduction française des trois premiers livres, dans un ordre différent (II, III, I) connue sous le titre « Internelle consolation » |
Arambillaga |
D’Arambillaga XVIIe siècle Basque –1690 |
Arnaya |
Nicolas de Arnaya (1558-1622) Espagnol |
Arrue |
Gregorio Arrue (1811-1890) Basque - 1887 |
Askerian |
Vertanes Askerian (1720-1810) Arménien |
Atkinson |
William Atkinson (14..-1509) Anglais – 1502-1504 |
Auger |
Émond Auger (1530-1591) Français |
Averoldi |
Giovanni Battista Averoldi XVIIe siècle Italien |
Bacchini |
Giovanni Bacchini XXe siècle Italien |
Bardet |
Gaston Bardet (1907-1989) Français – 1957 |
Beauzée |
Nicolas Beauzée (1717-1789) Latin – 1787 Français – 1788 |
Bebber |
Johann Baptist Bebber (1693-17..) Latin Adaptation en vers |
Bénard |
Charles Bénard (1812-1895) Français – 1889 |
Bénédictins de Saint-Maur (voir Delfau-Quatremaire) | |
Bolland (voir Rosweyde-Bolland) | |
Bonaura |
Pierre Bonaura XVIIIe siècle Catalan |
Bonnaire |
Louis de Bonnaire 1679-1752) Français – 1719 |
Bordes |
Louis Bordes (1808-1875) Français |
Bouffier |
Gabriel Bouffier (1817-1902) Français – 1894 |
Bouillon |
Jean Bouillon (15..-1586) Français |
Brignon |
Jean Brignon (1620-1712) Français – 1695 |
Brunet |
Pierre-Gustave Brunet (1805-1896) Français |
Buquet |
Louis-Charles Buquet (1796-1872) Français |
Caetani |
Costantino Caetani (1560-1650) Latin – 1616 |
Camus |
Pierre Camus XVIIe siècle Français – 1665 |
Carre |
Thomas Carre (1599-1674), pseud. de Miles Pinkney Anglais |
Carrilho |
Diogo Vaz Carrilho XVIIe siècle Portugais |
Castellion |
Sébastien Castellion (1513-1563) Latin – 1563 Français – après 1576 |
Célestin de Sainte-Lidwine |
Célestin de Sainte-Lidwine (1598 ?-1672 ?) Arabe |
Challoner |
Richard Challoner (1691-1781) Anglais |
Charaux |
Claude-Charles Charaux (1828-1906) Français |
Chiari |
Francesco Ranieri Chiari (16..-1750) Italien |
Chifflet |
Philippe Chifflet (1597-1663?) Latin – 1647 Français – 1644 |
Choisy |
François-Timoléon de Choisy (1644-1724) Français – 1692 |
Chourio |
Michel Chourio (16..-1718) Basque – 1720 |
Cîteaux, ordre (voir Rosweyde-Bolland) | |
Cloet |
Nicolas Cloet XIXe siècle Français – 1883 |
Cloup |
François Cloup XXe siècle Français – 1936 |
Colendal |
Heinrich Colendal (1672-1729) Allemand |
Compaing |
René S.J. Compaing XXe siècle. Français « rythmée » |
Corneille |
Pierre Corneille (1606-1684) Français – 1651 (partiel), 1656 (1re édition complète) Adaptation en vers |
Cruz Echeverria |
José Cruz Echeverria (1773-1853) Basque |
Cusson, Jean II L’ajout du prénom pour cette entrée permet de le différencier d’avec Jean-Baptiste Cusson, son fils ; la précision « II » permet de le différencier d’avec son père, Jean Cusson, dit Jean I |
Jean Cusson (1633?-170.) Français – 1673 |
Cusson |
Jean-Baptiste Cusson (1663-1732) Français – 1712 |
Cusson-Gonnelieu |
Jean-Baptiste Cusson (1663-1732) Jérôme de Gonnelieu (1640-1715) Français – 1712 Texte de Jean-Baptiste Cusson, avec des prières de Jérôme de Gonnelieu |
Darboy |
Georges Darboy (1813-1871) Français |
Dassance |
Pierre-Nérée Dassance (1801-1858) Français |
David |
Gustave David (1872-1959) Français Adaptation en vers, extraits |
Delaunay |
Henri Delaunay (1804-1881) Français – 1864 |
Delfau-Quatremaire |
François Delfau (1637-1676) Robert Quatremaire (1611-1671) Latin – 1674 |
Delmas |
Pierre Delmas (1733-1790) Français – 1791 (éd. posthume) |
Desmarets de Saint-Sorlin |
Jean Desmarets de Saint-Sorlin (1595-1676) Français – 1654 Adaptation en vers |
De Witte |
Gilles De Witte (1648-1721) Néerlandais – 1701 |
Des Billons |
François-Joseph Terrasse des Billons (1711-1789) Latin – 1780 |
Dietrich |
Charles Dietrich (1915….) Français |
Driot |
Marcel Driot (1923-1995) Français – 2012 Révision de la traduction de Dominique Ravinaud |
Du Quesnay de Boisguibert |
Du Quesnay de Boisguibert XVIIIe siècle Français – 1729 Adaptation en vers |
Dubois-Goibaud (voir Goibaud-Dubois) | |
Dumas |
Hilaire Dumas (16..-1742) Français – 1685 |
Edinger |
Rutger Edinger (vers 1545-après 1614) Allemand |
Ehrard |
Kaspar Ehrard (1685-1729) Allemand |
Enriquez |
Enrico Enriquez (1701-1756) Italien – 1754-1755 |
Eugeni |
Michelangelo Eugeni (15..-16..) XVIIe siècle Italien |
Faraudi |
Prospero Faraudi (16..-16..) Italien |
Fontaine |
Nicolas Fontaine (1625-1709) Français – 1694 |
Franciscus Tolensis |
Franciscus Tolensis XVIe siècle Latin Adaptation dans le sens catholique établie à partir du texte de S. Castellion |
Frey |
Joseph Frey (16..- 16.. ? ; prêtre) Latin |
Fronteau |
Jean Fronteau (1614-1662) Latin |
Gaultier |
René Gaultier (1560 ?-1638) Français –1605 (?) |
Gence |
Jean-Baptiste-Modeste Gence (1755-1840) Français |
Genoude |
Antoine-Eugène Genoude (1792-1849) Français – 1820 |
Girard |
Antoine Girard (1604-1679) Français – 1650 (d’après le privilège) |
Goibaud-Dubois |
Philippe Goibaud-Dubois (1626-1694) Français – 1685 |
Golius (voir Célestin de Sainte-Lidwine) | |
Golzio |
Michelangelo Golzio XVIIe siècle Italien |
Gonnelieu (voir Cusson-Gonnelieu) | |
Grancolas |
Jean Grancolas (1660-1752) Français – 1729 |
Graswinckel |
Dirk Graswinckel (1600-1666) Latin Adaptation en vers des trois premiers livres |
Gregory |
Gaspard de Gregory (1768-1846) Français |
Grolleau |
Charles Grolleau (1867-1940) Français – 1933 |
Guilbert |
Pierre Guilbert (1924-.…) Français |
Haller |
Heinrich Haller (14..-14.. ; chartreux) Allemand |
Hautome |
Henri Hautome Français – 1858 Adaptation en vers |
Hennequin |
Aymar Hennequin (1544-1596) Français – 1582 |
Herbet |
Joseph Herbet (1805-1890) Français |
Henrion |
Fabius Henrion (1859-1941) Français – 1933 ? |
Hickes |
George Hickes (1642-1715) Anglais |
Hobier |
Ithier Hobier (16.. ?-1644) Français |
Hoskins |
Antony Hoskins (1568-1615) Anglais |
Inchauspe |
Emmanuel Inchauspe (1815-1902) Basque |
Isfording |
Jean Isfording (1556-1639) Latin – 1686 Adaptation sous forme d’un recueil de lieux communs |
Jaubert |
Pierre Jaubert (1715?-1780?) Français – 1770 |
Jean de Constantinople |
Yōhannēs Kostandinowpōlsec̕i XVIIe siècle, prêtre catholique Arménien |
Joly de Bévy |
Louis-Philibert-Joseph Joly de Bévy (1736-1822) Français |
Kašić |
Bartol Kašić (1575-1650) Croate |
La Hogue |
Louis-Gilles de La Hogue (1740-1827 Français – 1797 |
Lallemant |
Jacques-Philippe Lallemant (1660-1748) Français –1740 |
Lamaysounette |
Pierre Lamaysounette (1832-1892) Béarnais |
La Mennais |
Félicité de La Mennais (1782-1854) Français – 1824 |
Laval |
De Laval (16..-17.. ; abbé) XVIIIe siècle Français |
Le Duc |
Nicolas Le Duc (16..-1744) Français –1737 |
Le Pelletier |
Claude Le Pelletier (1670-1743) Français – 1731 |
Lemaistre de Sacy |
Isaac Lemaistre de Sacy (1613-1684) Français – 1662 |
Lenglet Du Fresnoy |
Nicolas Lenglet Du Fresnoy (1674-1755) Français – 1698/1699 Adaptation |
Louis de Grenade |
Louis de Grenade (1504-1588) Espagnol – 1540 |
Macé |
François Macé (1640?-1721) Français – 1698 |
Maister |
Martin Maister XVIIIe siècle Basque souletin |
Marillac |
Michel de Marillac (1560-1632) Français – 1621 |
Marsilly (voir Prévost) | Paul Antoine de Marsilly est un pseudonyme utilisé conjointement par Louis-Isaac Lemaistre de Sacy et Nicolas Fontaine, ainsi que par l'abbé Prévost, chanoine de Melun |
Martignac |
Étienne Algay de Martignac (1620-1698) Français – 1685 |
Martin |
Fernand Martin (1879-1966) Français |
Marulić |
Marko Marulić (1450-1524) Croate – 1500 ? |
Mayr |
Georgius Mayr (1564-1623) Grec – 1615 |
Meyer |
Wendelin Meyer (1882-1961) Allemand |
Mezler |
Thomas Mezler (16..-16..) Latin – 1646 (?) Paraphrase en vers |
Molinier |
Jean-Baptiste Molinier (1675-1745) Français – 1725 |
Monet |
Albert Monet Français Traduction de Lamennais allégée et abrégée – 1996 |
Morel |
Robert Morel (1653-1731) Français – 1722 |
Morvan de Bellegarde |
Jean-Baptiste Morvan de Bellegarde (1648-1734) Français – 1698 |
Nannini |
Remigio Nannini (1521?-1581) Italien |
Natura et arte (Corneille) |
Traduction en vers, par la société artistique « Natura et arte », du livre III de l’adaptation versifiée en français de Corneille XVIIIe siècle Néerlandais |
Nieremberg |
Juan Eusebio Nieremberg (1595-1658) Espagnol – 1656 |
Nil volentibus arduum (Corneille) |
Traduction en vers, par la société artistique « Nil volentibus arduum », des livres I et II de l’adaptation versifiée en français de Corneille Fin XVIIe-XVIIIe siècle Néerlandais |
Ordre de Cîteaux |
Ordre de Cîteaux Français – 1699 |
Owen |
Hugh Owen (1575 ?-1642) Gallois –1684 |
Pâris |
François Pâris (16..-1718) Français – 1706 (?) |
Pellegrin |
Simon-Joseph Pellegrin (1663-1745) Français Adaptation |
Pérez |
Miquel Pérez (14..-14..) Catalan |
Pinkney (voir Prévost) | |
Plemp |
Gijsbert Cornelisz Plemp (1612-1697) Néerlandais |
Poiret |
Pierre Poiret (1646-1719) Français – 1683 Version protestante |
Poullin de Viéville |
Nicolas-Juste Poullin de Viéville (1754-1816) Français – 1779 |
Prévost (16..-17.. ; chanoine de Melun) Français – 1694 |
|
Rabines |
François Le Maçon de Rabines (16..-1723) Français – 1719 |
Ravinaud |
Dominique Ravinaud XXe siècle Français |
Ropars |
Yves Ropars (16..-17.. ; prêtre) Breton |
Roquette |
José Ignacio Roquette (1801-1870) Portugais |
Rosweyde |
Heribert Rosweyde (1588-1629) Latin – 1617 |
Rosweyde-Bolland |
Heribert Rosweyde (1588-1629) Jean Bolland (1596-1665) Latin – 1653 Texte de Rosweyde édité par Jean Bolland |
Rosweyde-Merlo Horstius |
Heribert Rosweyde (1588-1629) Jacobus Merlo Horstius (1597 ?-1644) Latin– 1643 Texte de Rosweyde édité par Horstius |
Rota |
Gianjacopo de Rota XVIIIe siècle Italien Traduction établie à partir de l’allemand |
Rozanov |
Foma Filimonovič Rozanov (1767-1810) Russe |
Sailer |
Johann Michael Sailer (1751-1832) Allemand |
Salamero y Martinez |
José Salamero y Martinez (1835-1895) Espagnol |
Sapinaud de Boishuguet |
Jean René Prosper de Sapinaud de Boishuguet (17..-1844) Français |
Schuler |
Bernhard Schuler (1850-1922) Allemand – 1915 Version abrégée |
Sercy |
C. de Sercy (16..-17.. ; abbé) Français – 1710 |
Silvestre |
Alexandre Silvestre (1672-17..) Latin Adaptation en vers |
Smidt |
François de Smidt (1576-1659) Espagnol – 1633 |
Sommalius |
Henricus Sommalius (1534-1619) Latin –1599 |
Srawley |
James Herbert Srawley (1868-1954) Anglais |
Stanhope |
George Stanhope (1660-1728) Anglais |
Tixier |
Antoine Tixier XVIIe siècle Français – 1653 Adaptation en vers |
Valart |
Joseph Valart (1698-1781) Latin – 1758 Français – 1759 |
Van Den Stock |
Antonius Van Den Stock (1611-1703) Latin – 1658 Adaptation en chronogrammes du livre I |
Van Winghe |
Nicolaus Van Winghe (1495-1552) Néerlandais – 1752 |
Varadier de Saint Andiol |
Gaspard de Varadier de Saint Andiol XVIIe siècle Latin – 1684 Paraphrase en vers |
Venusinus |
Jon Jakobsen Venusinus (1563 ?-1608) Danois – 1599 |
Vivien |
Antoine Vivien (1586-1623) Français – 1621 (?) |
Voyer d'Argenson |
René de Voyer d'Argenson (1596-1651) Français – 1650 |
Walgrave |
Francis Walgrave (1581-1668) Latin – 1638 |
Weimer |
Georges Jacques Weimer (1686-1746) Allemand |
Whitford |
Richard Whitford (14..-1543 ?) XVIe siècle Anglais – 1531 |
Worthington |
John Worthington (1618-1671) Anglais |
Xavier de Fourvières |
Xavier de Fourvières (1853-1912) Provençal – 1913 |
3. Exemples
ISBD |
[De imitatione Christi (latin). Rosweyde] |
Thomae a Kempis canonici regularis ord. S. Augustini De Imitatione Christi libri quatuor [Texte imprimé]; nunc postremò ad autographorum fidem recensiti. Cum Vindiciis Kempensibus Heriberti Ros-weydi Soc. Jesu, adversus C. Caietanum abbatem S. Baronti. Ad. S. D. N. Paulum V. - Antverpiae, ex officina Plantiniana, apud Balthasarem & Joannem Moretos. M.DC.XVII. - [24]-516-[2] p. : ill. ; in-12. |
Intermarc | |
145 #6 | $3 12008446 $w .0..b.lat. $a De imitatione Christi $m latin $q Rosweyde |
245 1# | $a Thomae a Kempis canonici regularis ord. S. Augustini |De Imitatione Christi libri quatuor $d Texte imprimé $r ; nunc postremò ad autographorum fidem recensiti. Cum Vindiciis Kempensibus Heriberti Ros-weydi Soc. Jesu, adversus C. Caietanum abbatem S. Baronti. Ad. S. D. N. Paulum V |
260 1# | $r Antverpiae, ex officina Plantiniana, apud Balthasarem & Joannem Moretos. M.DC.XVI I $e Anvers $f Plantin, Officine $e Anvers $f Moretus, Balthasar, I $e Anvers $f Moretus, Joannes, II $d 1617 |
280 ## | $a [24]-516-[2] p. $c ill. $d in-12 |
Unimarc | |
200 1# | $a ˆThomae a Kempis canonici regularis ord. S. Augustini ‰De Imitatione Christi libri quatuor; nunc postremò ad autographorum fidem recensiti. Cum Vindiciis Kempensibus Heriberti Ros-weydi Soc. Jesu, adversus C. Caietanum abbatem S. Baronti. Ad. S. D. N. Paulum V $b Texte imprimé |
210 ## | $a Antverpiae, ex officina Plantiniana, apud Balthasarem & Joannem Moretos. M.DC.XVII $d 1617 |
215 ## | $a [24]-516-[2] p. $c ill. $d in-12 |
[…] | |
500 11 | $3 12008446 $a De imitatione Christi $m latin $q Rosweyde |
ISBD |
[De imitatione Christi (français). La Mennais] |
L'Imitation de Jésus-Christ [Texte imprimé] / trad. nouv. par M. l'abbé F. de La Mennais, avec des réflexions à la fin de chaque chapitre. - Paris : à la libr. classique élémentaire, 1824. - In-32. |
Intermarc | |
145 #6 | $3 12008446 $w.0..b.lat. $a De imitatione Christi $m français $q La Mennais |
245 1# | $a L'|Imitation de Jésus-Christ $d Texte imprimé $f trad. nouv. par M. l'abbé F. de La Mennais, avec des réflexions à la fin de chaque chapitre |
260 ## | $a Paris $c à la libr. classique élémentaire $d 1824 |
280 ## | $d In-32 |
Unimarc | |
200 1# | $a L'Imitation de Jésus-Christ $b Texte imprimé $f trad. nouv. par M. l'abbé F. de La Mennais, avec des réflexions à la fin de chaque chapitre |
210 ## | $a Paris $c à la libr. classique élémentaire $d 1824 |
215 ## | $d In-32 |
500 11 | $3 12008446 $a De imitatione Christi $m français $q La Mennais |
ISBD |
[De imitatione Christi (anglais). Challoner] |
The Imitation of Christ [Texte imprimé] : in four books / by Thomas a Kempis ; translated from the Latin by the right rev. Richard Challoner... - Dublin : M. H. Gill and son, 1890. - 1 vol. (320 p.) ; 12 cm. |
Intermarc | |
145 #6 | $3 12008446 $w .0..b.lat. $a De imitatione Christi $m anglais $q Challoner |
245 1# | $a The |Imitation of Christ $d Texte imprimé $e in four books $f by Thomas a Kempis $g translated from the Latin by the right rev. Richard Challoner... |
260 ## | $a Dublin $c M. H. Gill and son $d 1890 |
280 ## | $a 1 vol. (320 p.) $d 12 cm |
Unimarc | |
200 1# | $a The Imitation of Christ $b Texte imprimé $e in four books $f by Thomas a Kempis $g translated from the Latin by the right rev. Richard Challoner... |
210 ## | $a Dublin $c M. H. Gill and son $d 1890 |
215 ## | $a1 vol. (320 p.) $d 12 cm |
500 11 | $3 12008446 $a De imitatione Christi $m anglais $q Challoner |
4. Sources
Édition et diffusion de "l'Imitation de Jésus-Christ", 1470-1800 : études et catalogue collectif / sous la direction de Martine Delaveau et Yann Sordet. - [Paris] : Bibliothèque nationale de France : Bibliothèque Mazarine : Bibliothèque Sainte-Geneviève, impr. 2011 ;
Un succès de librairie européen : l'"Imitatio Christi" : 1470-1850 : [exposition, Paris, Bibliothèque Mazarine, 4 avril-6 juillet 2012] / [organisée par la Bibliothèque Mazarine ; en collaboration avec la Bibliothèque Sainte-Geneviève ; et la Bibliothèque nationale de France] ; [catalogue par Martine Delaveau et Yann Sordet]. - [Paris] : Bibliothèque Mazarine : Éd. des Cendres, 2012